شناخت مواد مغذی ضروری- بخش اول: عناصرضروری
بیشتر از 100 عنصر شیمیایی وجود دارد که فقط 17 تای آنها برای رشد گیاه ضروری هستند. معیارهایی برای اطلاع از اینکه یک عنصر ضروری است وجود دارد که عبارت است از:
- گیاه بدون آن نمی تواند چرخه زندگی خود را (از بذر تا تولید بذر جدید) کامل کند.
- وظیفه عنصر در گیاه توسط عنصر دیگر نتوان جایگزین کرد.
- عنصر به طور مستقیم در رشد و تولید مثل گیاه دخیل است.
- بیشتر گیاهان برای زنده ماندن به این عنصر احتیاج دارند.
معیار چهارم برای این منظور می باشد که برخی گیاهان به عناصر خاصی نیاز دارند. به عنوان مثال کبالت برای باکتریهای تثبیت کننده ازت در لگوم ها نیاز می باشد. بنابراین کبالت به جای عنصر ضروری، به عنوان عنصر سودمند طبقه بندی می شود. سیلیس نیز به عنوان عنصر ضروری شناخته نمی شود اما برای مقابله گیاه با استرس های مختلف بسیار سودمند است. سایر عناصر سودمند، سدیم و وانادیوم است.
عناصر مغذی پرمصرف و کم مصرف
هفده عنصر به عنوان عناصر حیاتی برای رشد گیاه شناخته شده اند:
- عناصر پرمصرف: آنهایی هستند که به نسبت به مقدار زیادی مورد نیاز هستند :
- عناصر ساختمانی: کرین، هیدروژن و اکسیژن
- عناصر پرمصرف اصلی آنهایی هستند که کمبود آنها معمولتر از عناصر پرمصرف ثانویه می باشد که شامل ازت ، فسفر و پتاسیم است
- عناصر پرمصرف ثانویه: کلسیم، منیزیم و گوگرد
- عناصر کم مصرف همانطور که از نام آنها پیداست در مقادیر کمی مورد نیاز هستند. با این حال ، کمبود هر عنصر حیاتی می تواند به طور جدی مانع رشدگیاه شود. این عناصر عبارتنداز: کلر، آهن، مس، روی، نیکل، بر، منگنزو مولیبدن (البته برخی کبالت را که عنصری غیرمتحرک است را به این فهرست اضافه می کنند)
سه عنصر کربن ، هیدروژن و اکسیژن که غیر معدنی محسوب شده و 14 عنصر دیگر معدنی می باشند(جدول 1 و 2) . کربن و اکسیژن از طریق برگها به صورت دی اکسید کربن وارد گیاهان می شوند. همچنین، اکسیژن نیز به همراه هیدروژن از طریق ریشه و به صورت آب وارد گیاهان وارد می شود. این عناصر در ساختار فیزیکی گیاهان استفاده می شوند.در حقیقت این سه عنصر، پایه اصلی برای ساخت کربوهیدرات هایی مانند قند و نشاسته هستند که هر کدام در استحکام دیواره های سلولی ، ساقه و برگ نقش دارند و همچنین منبع انرژی برای گیاه و موجوداتی است که از گیاه تغذیه می کنند.
14 عنصر دیگر باید در محلول خاک حل شده و از طریق ریشه و در زمانی که آب جذب می شود وارد گیاه شوند.
جدول 1. عناصر ضروری پرمصرف برای رشد گیاه و قابلیت تحرک و نقش آنها در گیاه
جدول 2. عناصر ضروری کم مصرف برای رشد گیاه و قابلیت تحرک و نقش آنها در گیاه
باید به خاطر سپرد که تفاوت بین عناصر کم مصرف و پرمصرف در میزان نیاز گیاه است نه در مقدار جذب آن. به عنوان نمونه، گیاه مقدار زیادی کلر جذب می کند اما نیاز گیاه به آن کمتر عناصر پرمصرف می باشد لذا در گروه عناصر کم مصرف طبقه بندی می شود.
شکل جذب عناصر
گیاهان نمی توانند مواد مغذی را به شکل ابتدایی خود یا بدون باردار بودن جذب کنند ، بلکه باید به صورت یون یا باردار (کاتیون ها با بار مثبت و آنیون ها با بار منفی) تیدیل شوند. البته اسید بوریک استثنا می باشد و بدون بار قابلیت جذب دارد.
بسیاری از کود از ترکیبات مختلفی از این فرمهای قابل جذب ساخته شده اند که به محض حل شدن برای گیاهان قابل جذب خواهند بود. مواد مغذی که در منابع گیاهی یا حیوانی وجود دارند (مانند ضایعات گیاهی یا کودها) در ابتدا باید تبدیل به فرم یونی شوند که این کار با تجزیه این منابع انجام می شود تا قابلیت جذب توسط گیاهان را پیدا کنند.
حدول 3- شکل قابل جذب عناصر و غلظت آنها در بافت خشک گیاه
| عنصر | شکل جذب | غلظت (درصد در ماده خشک گیاه) |
| ازت | نیترات (-NO3) و آمونیوم (+NH4) | 1-5 |
| فسفر | H2 PO4 - , HPO4 -2 (فسفات) | 0.1-0.5 |
| پتاسیم | +K | 0.5-0.8 |
| کلسیم | Ca+2 | 0.2-1 |
| منیزیم | Mg+2 | 0.1-0.4 |
| گوگرد | SO4 -2 (سولفات) | 0.1-0.4 |
| بر | H3 BO3 (اسید بوریک) و -H2 BO3 (بورات) | 6-60ppm |
| کلر | -Cl (کلراید) | 0.1-1 |
| مس | Cu+2 | 5-20ppm |
| آهن | Fe+2 (فرو) Fe+3 (فریک) | 50-250ppm |
| منگنز | Mn+2 | 20-200ppm |
| مولیبدن | MoO4 -2 (مولیبدات) | 0.05-0.2ppm |
| نیکل | Ni+2 | 0.1-1ppm |
| روی | Zn+2 | 25-150ppm |
ادامه دارد
منابع:
http://landresources.montana.edu/nm/documents/NM2.pdf
