اصلاح خاک رس
خاکی که بیشتر از 30 درصد ذرات رس داشته باشد خاک رسی محسوب می شود. کار کردن در خاک رسی دشوار بوده و گیاهان زیادی درآن رشد نمی کنند. چگونه می توان فهمید که خاک زراعی، خاک رس است؟ چگونه می توان خاک های رس را بهبود بخشید؟ چه گیاهانی در خاک رس بهترین رشد را می کنند؟
چگونه می توان از رسی بودن خاک اطلاع پیدا کرد؟
- خاک رس وقتی با دست لمس می شود نرم و صاف حس می شود و همانند شن های ریز زبر نیست.
- وقتی با خاک مرطوب یک گلوله درست می شود به راحتی می توان آن را به شکل سوسیس درآورد بدون آنکه روی آن ترک بردارد و سطح سوسیس براق به نظر می رسد.
- وقتی خاکی که خشک شده است همانند خشت محکم شده و ترک هایی بر روی آن ایجاد شده است یا به صورت کلوخ در آید
- زمانی که خاک خیس می باشد در هنگام کار کردن بر روی آن مانند گل به کفش و تجهیزات و وسایل می چسبد
خاک زمین فوق خاک رسی می باشد.در چنین خاکی، نفوذ ریشه به سختی انجام می گیرد.
-یک تست تشخیص خاک این است که مقداری خاک بردارید ، به آن کمی آب اضافه کنید و با آن یک توپ درست نمایید. سپس توپ را در دست گرفته و با فشار انگشت با آن یک نوار درست کنید.
اگر طول نوار قبل از شکسته شدن به 5 سانتیمتر یا بیشتر برسد نشانه خاک رسی است.
اگر طول نوار قبل از شکسته شدن بین 2.5 سانتیمتر تا 5 سانتیمتر برسد نشانه خاک لومی رسی می باشد.
اگر طول نوار قبل از شکسته شدن به 2.5 سانتیمتر یا کمتر برسد نشانه خاک سیلتی یا لومی می باشد.
ذرات خاک دارای اندازه های مختلف هستند که هر کدام در تشکیل بافت خاک سهیم هستند. ذرات ماسه بزرگترین و ذرات رس کوچکترین ذرات خاک هستند. ذرات خاک رس به اندازه ای کوچک هستند که روی هم فشرده می شوند و اجازه نمی دهند فضای لازم بین آنها برای جریان هوا و آب ایجاد شود ، به ویژه که این هوا برای فعالیت بیشتر ریشه ها نیاز است. در حقیقت ذرات رس، مسطح و صفحه مانند هستند همانند یک دسته کارت بازی روی هم جمع می شوند و فضای کمی بین آنها وجود خواهد داشت. این حالت سبب می شود آب برای مدت طولانی به دام بیفتد. یک جنبه مثبت خاک رس این است که ذرات آن مواد مغذی را نگه داشته و باعث حاصلخیزتر شدن خاک می شوند.
اصلاح خاک رس
آیا افزدون ماسه باعث بهبود زه کشی خاک رس خواهد شد؟
یک برداشت غلط در بین برخی کشاورزان که به طور معمول تکرار می شود این است که افزدون ماسه به خاک رس سبب می شود ساختار رسی بودن خاک شکسته شده و زهکشی بهتری ایجاد خواهد شد. این ایده از این واقعیت ناشی می شود که اگر خاک رس، کوچکترین ذرات خاک بوده که منجر به زهکشی ضعیف می شود و ذرات شن که بزرگترین ذرات خاک بوده و باعث زهکشی سریع می شود لذا مخلوط کردن این دو سبب بهبود زهکشی خاک رس خواهد شد.
متأسفانه ، اینگونه که تصور می شود نخواهد بود.
هنگامی که ماسه با خاک رس مخلوط می شود ، ساختار خاک را شبیه به بتن می شود. برای ایجاد یک تغییر واقعی در یک ساختار خاک رس ، باید نسبت 1: 1 ماسه به خاک رس اضافه کرد. با توجه به حجم واقعی خاک رسد در مزرعه ، به مقدار زیادی از ماسه نیاز خواهد بود.
به عبارت دیگر، این مشکلات هنگامی رخ می دهد که ماسه و خاک رس به نسبت نادرست مخلوط شوند. یک خاک ایده آل دارای 50٪ خلل و فرج است و باقیمانده متشکل از مواد معدنی و مواد آلی است. فضاهای خلل و فرج در یک خاک رس است کوچک بوده در حالی که خاک ماسه ای بزرگ هستند. هنگامی که یک خاک ماسه ای و خاک رس با هم مخلوط می شود فضاهای منافذ بزرگ در خاک ماسه ای با ذرات کوچکتر رس پر می شود. در نتیجه خاکی سنگین تر و متراکم تر ایجاد می شود که فضاهای خلل و فرج کمتری نسبت به خاک ماسه ای و خاک رسی قبل از اختلاط خواهد داشت. (برای درک این موضوع ساختار بتن را می توان در نظر گرفت، که مستلزم مخلوط کردن ماسه با سیمانی که بسیار ریز است.) لذا قبل از شروع به کار ، باید تقریباً 50٪ از حجم خاک رسی زمین، با ماسه مخلوط شود. به عبارت دیگر نیمی از از خاک رسی زمین باید از محل خارج و جای آن حجم مساوی از ماسه را اضافه کرده و سپس آن را تا عمق 45 تا 60 سانتیمتری مخلوط کرد که این کار گران تمام خواهد شد. اصلاح کننده هایی با اندازه ذرات بزرگ ، مانند پرلیت ، ممکن است مناسب باشد اما آن نیز پر هزینه است. برای کاهش مقدار ماسه برخی پیشنهاد می کنند عمل اختلاط ماسه با خاک رس را فقط در حفره کاشت گیاه انجام گیرد که در حقیقت یک دستورالعملی برای تخریب گیاه است.
مشکل افزودن سنگریزه و گچ؟
هنگام کاشت ، برخی توصیه می کنند سنگریزه در کف حفره کاشت قرار دهید. این کار توصیه نمی شود زیرا این کار سبب بالا آمدن سطح آب می شود و یک بستر برای نگهداشتن آب ایجاد می شود که به آن "perched water table" می گویند. توصیه دیگر اضافه کردن گچ می باشد که مشابه آهک است ، اما این کار ممکن است سطح کلسیم و pH را بیش از حد بالا ببرد (خاک های رس تمایل به قلیایی شدن خواهد داشت)
بهترین کار افزودن مواد آلی به خصوص کمپوست است. قبل از مخلوط کردن باید مطمئن شد که خاک رس خشک است ، زیرا موجب فشرده شدن بیشتر خاک می شود. پیت ماس نیز گاهی به عنوان یک ماده افزودنی توصیه می شود اما این ماده به سرعت در خاک های مرطوب و خاک رس تجزیه می شود و می تواند یک ساختار نامناسب (برای اکثر گیاهان) ایجاد کند. افزودن کمپوست خوب است زیرا نه تنها به ساختار خاک کمک می کند بلکه ترکیبات تولید شده توسط میکروارگانیسم ها (قارچ های میکرووریزی) در کمپوست ، ذرات کوچک رس را بهم پیوسته و سبب ایجاد خاکدانه می شود(یکی از این ترکیبات گلومالین یا پروتئین تولید شدن توسط قارچ ها در کمپوست می باشد). بنابراین فضای بیشتری بین ذرات خاک ایجاد می شود تا هوا و آب بیشتری در خاک جریان پیدا کند ، از سوی دیگر، گلومالین سبب ذخیره کربن در خاک و زمین می شود.
افزدون ماده آلی چگونه صورت می گیرد؟
لازم به ذکر است که نمی توان در افزودن کمپوست به خاک رس زیاده روی کرد. برای اینکه یک محوطه فضای سبز را که 1000 مترمربع می باشد را فقط با افزایش ماده آلی خاک از 2 به 3 درصد رساند به 2.5 تن ماده افزودنی اصلاح کننده نیاز است. البته از این موضوع نباید ناامید شد زیرا افزودن مقداری ماده آلی بهتر از هیچ است. می توان به مرور زمان مواد آلی را اضافه کرد و حتی از یک مساحت کوچک شروع کرد. حداقل ضخامت اضافه کردن ماده آلی 7.5 تا 10 سانتیمتر است. به عبارت دیگر بایستی به ضخامت 7.5 تا 10 سانتیمتر کمپوست درسطح مزرعه پخش کرده سپس تا عمق 15 تا 20 سانتیمتری خاک شخم زد تا کمپوست با خاک مخلوط شود.
البته بهترین کار این است که مواد آلی را با عمیق ترین قسمت خاک مخلوط کرد یعنی تا جایی که سرانجام ریشه ها به آنجا ختم می شوند و این کار را قبل از کاشت باید انجام داد. لذا تا آنجا که ممکن است شخم را باید عمیق زد. اگر کارخانه تولید کمپوست محلی در نزدیکی زمین قرار دارد می توان از آن استفاده کرد تا هزینه ها کمتر شود.
البته می توان بخش هایی از یک بستر خاک را به طور هم زمان تا عمق 30 سانتیمتری حفر کرد و کمپوست را آنجا قرار داد سپس خاک را جایگزین کرده و سراغ بخش بعدی رفت. در سال های آینده ، فقط در سطح باید کار کرد ، زیرا مواد آلی که در عمق قرار دارند هنگام رسیدن به سطح به سرعت تجزیه می شوند.
آیا خاک رسی که با کمپوست مخلوط شده است دارای کلیه مواد غذایی برای رشد گیاه می باشد؟
وقتی مقدار زیادی از مواد آلی به خاک اضافه می شود ، میکروارگانیسم ها به سرعت تکثیر پیدا می کنند. از آنجا که این میکروارگانیسمها برای تکثیر خود از همان مواد مغذی که گیاهان جذب می کنند استفاده می کنند لذا مواد مغذی خاک پس از افزودن کود یا کمپوست ممکن است برای مدتی در دسترس گیاه نباشند. این وضعیت ممکن است تا زمانی که مواد آلی تجزیه نشده و مواد مغذی آن آزاد نشود ادامه یابد.
برای برطرف کردن کمبود موقتی مواد مغذی ، کشاورزان ممکن است مواد آلی کم ازت را در پاییز یا به مقدار کمتر در بهار به خاک اضافه کنند تا زمانی که هوا گرم می شود تجزیه تسریع خواهد شد. یا مقداری کود مانند سولفات آمونیوم را در زمان شخم زدن آب پاشی می کنند تا منبع فوری از مواد مغذی به خاک اضافه شود.
حاک حاصلخیز با شخم زدن خوب و افزدون یک یا چند ماده آلی به دست نمی آید بلکه باید تحت یک برنامه مناسب و به طور منظم انجام گیرد.
گیاهان پوششی ( cover crops) چه نوع گیاهانی هستند؟
روش دیگر برای افزایش ماده آلی در خاک های رس ، گیاهان پوششی است. گیاهان پوششی ، گیاهانی هستند که در درجه اول برای افزایش کیفیت خاک و نه تولید محصول کاشته می شوند. گیاهان پوششی علاوه بر افزودن ماده آلی خاک، معمولاً برای جلوگیری از رشد علفهای هرز ، مدیریت فرسایش خاک ، کمک به ساختمان خاک و بهبود جاصلخیزی و کیفیت خاک ، کنترل بیماری ها و آفات و بهبود تنوع زیستی استفاده می شود. البته اصطلاح کود سبز ، عبارتی است که به جای گیاه پوششی می توان استفاده کرد. این گیاهان قبل از اینکه به سن بلوغ برسند از بین برده شده و بر روی سطح خاک باقیمانده یا با خاک مخلوط می شوند.
این گیاهان بعد از یک محصول یا قبل از محصول بعدی یا همزمان با آن کاشته می شود. آنها در برگیرنده خانواده غلات کوچک یا گراس ها هستند به عنوان مثال می توان به گندم سیاه ، چاودار و جو دوسر اشاره کرد. لگوم هایی همانند شبدر نیز با تثبیت ازت هوا برای استفاده در خاک سودمند می باشند.
ادامه دارد
منابع:
https://extension.oregonstate.edu/news/theres-no-break-people-who-garden-clay
https://s3.wp.wsu.edu/uploads/sites/403/2015/03/soil-amendments-2.pdf
https://extension.illinois.edu/blogs/good-growing/2018-01-31-does-sand-improve-clay-soil-drainage
https://www.rhs.org.uk/advice/profile?pid=620
https://pss.uvm.edu/ppp/articles/clay.html
https://www.finegardening.com/article/improving-clay-soils
سلام من پارسال بخاطراینکه خاک سفت باغم رواصلاح کنم سرتاسرباغم روکه نهال‌های میوه ی کم رشدهست روبه اندازه ی بیست سانتی مترماسه بادی ریختم ،الان جوری که شمامیفرماییدمن بدجورخراب کردم البته منو مهندسین کشاورزی به این کارتشویق کرده بودن ،الان چکارکنم اون ماسه بادیهاروکه البته مقداری خاک داخلش بودوقتی من انتقال دادم به باغم ،لطفا راهنمایی کنید
با سلام، رشته کشاورزی شاخه های مختلفی داره که خاکشناسی یکی از اونهاست . این متن رو صرفا برای معلومات عمومی تهیه کرده بودم والا خاک و شناخت اون تخصص خاص خودش رو داره . به شحصه اگر بخوام تغییری در خاک محلی انجام بدم قبلش خاک اونو به آزمایشگاه خاکشناسی میدم و از مهندس خاکشناسی باتجربه مشاوره می گیرم نه از مهندسان سایر تخصص ها. لذا در مورد باغ شما پیشنهادم مشاوره با متخصص خاکشناسی باتجربه هستش.
با سلام.دوست عزیز این مطالبتون برا من هم بسیار مفید بود .خلاصه و مفید.تشکر ویژه دارم ازتون.اجرکم عند ا... منتها عزیز من زمینم بجای اینکه رسی باشه شنی هستش و درصد خاکش کمه. میخوام بدونم اگه من ماسه های درشتش رو(بالای ۲ سانت) با سنگ جمع کن جمع کنم و حالا بهش کمپوست قارچ و کاه وکلش به میزان زیاد اضافه کنم زمینم اصلاح میشه.ممنون بابت وقتتون.
سلام، ممنون از لطفتون. در خصوص اصلاح خاک شنی که گفتین، پاسخ! بستگی داره هستش! اگر زمین تون بزرگ هستش یا هدفتون کسب درآمده توصیه می کنم با کارشناس باتجربه خاکشناسی کمک بگیرید تا بر اساس تست خاک و منطقه ای که زمین در اون قرار داره و نوع گیاهی که قرار کاشته بشه بهترین گزینه ها رو معرفی کنه. هر چند یک هزینه اولیه رو ضرف می کنید اما مسیرهای بعدی هموار میشه و گرفتار هزینه های سنگین تر نمی شید. اگر زمین تون کوچک هستش یعنی در حد چند مترمربع و برای لذت بردن از کاشت گیاه هستش یکی از راه های بهبود ساختار خاک شنی افزدون مواد آلی از جمله موادی که اشاره کردین هستش. البته با نسبت مناسب.
سلام...مفید بود. سپاس
سلام، ممنون از اظهار محبتتون
واقعا مقاله بسیار جامع و خوبی بود که البته خیلی از مسائلی که من به اشتباه فکر میکردم درسته رو بهش اشاره کرده بود. ممنون که وقت گذاشتین تا این مقاله رو تهیه کنید و مثل بقیه سایت ها که فقط یک مطلب رو برداشتن و کپی کردن نبود.
با سلام، از اینکه این مطلب مفید واقع بشه خوشحال میشم
تشکر
خواهش می کنم
